Zobacz też

Tabliczka informacyjna ze ściany budynku wójtostwa przy ul. Gdańskiej w Gnieźnie, datowana na okres międzywojenny, stanowi cenny zabytek historyczny, którego wartość tkwi nie tylko w samym materiale, ale również w ściśle związanej z nią historii gminy i samorządu lokalnego. W centralnej części tablicy umieszczone jest godło państwowe Rzeczypospolitej Polskiej - Orzeł Biały. Jednak warto zaznaczyć, że przedstawiona tu wersja pochodzi z lat 1927-1939 i różni się od obecnie stosowanego wzoru. Otok wokół tarczy herbowej, wykonany w złocie, nie był zgodny z prawidłowymi standardami heraldyki państwowej. Element ten został usunięty w 1995 r. w trakcie poprawek dokonywanych przez ekspertów heraldyki dla władz państwowych.

Oprócz godła widnieją dwa napisy. Powyżej znajduje się "Wójtostwo", który wskazuje na funkcję, jaką spełniało to miejsce. Poniżej herbu widać napis "Gniezno I", który może odnosić się do numeru określającego obszar wewnątrz gminy. W rogach tablicy zachowały się śruby, które służyły do jej zamontowania na ścianie budynku.

Ciekawostką jest niewielka nazwa "SPECYAŁ GNIEZNO", która znajduje się pod godłem. Okazuje się, że "Specyał" to gnieźnieńska firma handlowa, założona w 1924 r., zajmująca się handlem wyrobami metalowymi. Być może to właśnie ta firma zleciła wykonanie tablicy, co może wyjaśniać napisy w jej obramowaniu. Obecnie "Specyał" specjalizuje się w sprzedaży wyrobów AGD, jednak dzięki tej tablicy zachowana jest pamiątka po jej dawnej działalności.

Tablicę odnalazł i przekazał do zbiorów Muzeum w 2021 r. mieszkaniec Gniezna. Znalazł ją na strychu kamienicy przy ul. Gdańskiej, w której kiedyś mieściło się gnieźnieńskie wójtostwo. Jest to dowód na to, jak wiele cennych przedmiotów może pozostać nieodkrytych przez wiele lat i jak ważne jest docenienie i chronienie naszego dziedzictwa.

Urząd wójta ma długą metrykę, sięgającą procesu lokacji miast na prawie niemieckim w Polsce w XII w. Wówczas wójt był dziedzicznym urzędnikiem sprawującym władzę wykonawczą, niezależnym od mieszczan i władz miejskich. Był podległy założycielowi miasta, którym był władca lub możnowładca odpowiedzialny za lokację. Zasadźca, czyli przywódca grupy osadników, reprezentował osadników w kontaktach z lokującym miasto. Grupa zawierała umowę z panem miasta, na mocy której mieli zagospodarować teren przyszłej osady miejskiej i byli zwolnieni od płacenia daniny przez kilka lat. Do zadań zasadźcy należało wytyczenie rynku i przyległych działek, na których mieszkańcy wznosili swoje domy oraz wyznaczanie ulic. Po zakończeniu procesu lokacji miasta, zasadźca stawał się wójtem.

Wójt sprawował również władzę sądowniczą nad mieszkańcami, zasiadając w ławie miejskiej jako jeden z sędziów. Posiadał liczne grunty w mieście, które tworzyły jego uposażenie, tzw. wójtostwo. Dlatego też dzielnica Gniezna nazwana jest Wójtostwem, a powstała z połączenia dwóch wcześniejszych wsi – Wągielników i Łagiewnik. Wójtostwo jako samodzielna gmina miało własny ratusz, a do usamodzielnienia się władz miejskich należało wykupienie wójtostwa. W przypadku Gniezna, wykupu wójtostwa dokonał dopiero w XVII w. starosta, a nie rada miejska, co spowodowało, że miasto stało się uzależnione od jego wpływów. Od wprowadzenia tego urzędu w XIV w. przez Wacława II do upadku państwa polskiego w 1795 r., istniały trzy rodzaje urzędu starosty: starosta generalny, starosta grodowy oraz starosta niegrodowy. Miasta, mające własny samorząd były formalnie niezależne, ale jeśli zamiast władz miejskich urząd wójta wykupił starosta, to on miał wpływ na funkcjonowanie miasta.

Wójt pozostawał urzędnikiem pełniącym funkcje wykonawcze w gminie aż do 1950 r., kiedy to władze komunistyczne zlikwidowały większość urzędów samorządu lokalnego, a zarządy miejskie zostały zastąpione przez Miejskie Rady Narodowe. Obecnie w samorządzie wójt jest urzędnikiem władzy wykonawczej gminy obok burmistrza i prezydenta miasta, wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Dziedzictwo tych czasów przetrwało dzięki takim unikalnym znaleziskom jak tabliczka informacyjna "Wójtostwo - Gniezno", która jest teraz pod opieką Muzeum i staje się cennym zapisem historii miasta. Przypomina nam o tradycjach urzędów i wartościach związanych z lokalnym samorządem, które od wieków kształtowały życie społeczności.

Takie przedmioty są nie tylko śladem naszego dziedzictwa, ale również inspirują nas do refleksji nad historią i zmieniającym się otoczeniem. Wydawałoby się, że zwykły kawał blachy z godłem, a dostarcza nam wielu cennych informacji, całkiem przypadkiem.

Może i na waszych strychach kryją się ciekawe znaleziska? Ocalmy od zapomnienia Wasze pamiątki i spiszmy historię ich właścicieli! O szczegółach programu „Nie kitraj zabytków” możecie przeczytać - TUTAJ.