Podbił Norwegię i uczynił Duńczyków chrześcijanami. Skonsolidował terytorium królestwa Danii. Wojował z Cesarstwem i układał się ze Słowianami. Jego upadek sprawił, że w sagach przedstawiany był jako nieudolny król-tchórz. Panowanie Haralda Sinozębego z pewnością stanowiło przełom w dziejach średniowiecznej Danii. Dziś tego władcę możemy kojarzyć głównie jako użytkownicy technologii Bluetooth. Duński wynalazek swoją nazwą bezpośrednio nawiązują do przydomka Haralda.

Syn Gorma H1

Nie znamy dokładnej daty narodzin Haralda. Był synem króla Gorma, pierwszego przedstawiciela dynastii Jelling na duńskim tronie, oraz Thyry. Pochodzenie tej ostatniej pozostaje zagadką. Niemniej, określenie jej jako „ozdoby Danii” na inskrypcji runicznej z Jelling nie pozostawia wątpliwości, że nie tylko wywodziła się ze znamienitego rodu, ale także, że małżeństwo z nią było ważne i prestiżowe dla Gorma. Ojciec Haralda przejął władzę na początku lat 30. X w. W czasie swoich rządów zjednoczył wszystkie ziemie zamieszkane przez Danów, między innymi poprzez skuteczne eliminowanie konkurentów do tronu.

W tym kontekście można wymienić przede wszystkim władców Lejre na Zelandii. Badania archeologiczne tamtejszego kompleksu budynków wskazują na rozmach i bogactwo inwestycji, co z kolei świadczy o tym, że właściciele Lejre należeli do najwyższych politycznych elit. Poczynania Gorma obejmowały także zbrojne konfrontacje z saskimi Liudolfingami, zainteresowanymi przejęciem kontroli na ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła w Hedeby. Co więcej, Gorm musiał zmierzyć się z aktywnością misyjną niemieckiego Kościoła, która jednak wówczas jeszcze nie przyniosła bardziej okazałych rezultatów. Ponadto Gorm, skutecznie jak się wydaje, rozszerzał swoje wpływy na terenie Połabia, co także miało zabezpieczać Danię przed ekspansją saską. Harald w dużej mierze kontynuował i rozwijał poczynania swojego ojca. Bardzo możliwe, że pod koniec życia Gorm dopuścił do współrządów. Po śmierci ojca ok. 958/59 r. jego syn Harald został królem Danii.

Wobec Skandynawii H2

Władca ten przez całe swoje panowanie próbował rozszerzać wpływy w innych częściach Skandynawii. W sposób szczególny angażował się w sprawy norweskie. Według niektórych przekazów skandynawskich słynna królowa Gunhilda, żona tamtejszego władcy Eryka Krwawego Topora (zm. 954 r.), była siostrą Haralda. Król Danii aktywnie wspierał jej synów, gdy ci, po śmierci ojca, walczyli o władzę w Norwegii ze swoim stryjem Hakonem Dobrym. Najstarszy z synów Eryka i Gunnhildy Harald Szary Płaszcz wykorzystał śmierć Hakona w 961 r. i przejął władzę w kraju. Okazał się być jednak niestały w lojalności wobec Danii, dlatego Harald Sinozęby postawił na rodzinę wpływowych i ambitnych norweskich możnych, jarlów z Hladir, i to z ich pomocą chciał kontrolować sytuację w Norwegii. Około połowy lat 60. X w. doszło do otwartego konfliktu. Harald Szary Płaszcz najechał Danię, ale został pokonany i zabity w starciu w Limfjordzie. Efektem tego było przejęcie władzy w kraju przez przedstawiciela rodu z Hladir – jarla Hakona Sigurdarsona oraz duńska kontrola Viken, południowej części Norwegii.

Po 974 r. jarl Hakon, korzystając z chwilowego osłabienia Haralda, postanowił się usamodzielnić. Król Danii próbował odzyskać wpływy w Norwegii, ale bez powodzenia. Dopełnieniem klęski na tym polu była porażka duńskiej floty pod Hjorungavaag, do której doszło ok. 980/85 r. Zwycięski jarl Hakon umocnił się w swych rządach w kraju.

Wobec Cesarstwa

Dania była traktowana jako integralna część niemieckiej strefy wpływów, o czym zdołał przekonać się już Gorm Stary. Królowie sascy w równym stopniu co królowie Danii zdawali sobie sprawę z korzyści, jakie dawał udział w handlu dalekosiężnym na Morzu Północnym i na Bałtyku. Stąd ich chęć przejęcia od Duńczyków Hedeby. Aby zneutralizować zapędy saskie, królowie z dynastii Jelling nie tylko finansowali rozbudowę systemu umocnień w południowej Jutlandii, znanego pod nazwą Danevirke. Szukali także współpracy ze słowiańskimi plemionami połabskimi, przede wszystkim z Obodrytami.

"Około 970 r. Harald zawarł sojusz z obodryckim księciem Mściwojem, co zostało przypieczętowane małżeństwem Haralda z jego córką, zwaną przez Duńczyków Tove. Z pewnością obu władców zbliżała presja ze strony Cesarstwa. Wydaje się, że ambicje duńskiego króla sięgały dalej".

Nie tylko chciał uczynić z Połabia swoisty bufor odgradzający od Cesarstwa, starał się też wykorzystywać na swoją korzyść jego słabości. Co prawda odmówił współpracy Wichmanowi Billungowi (temu samemu, który poległ w walkach Mieszka I z Wolinianami w 967 r.), gdy ten namawiał króla Danii do wspólnego wystąpienia przeciw Ottonowi I, ale w 973 r. znalazł się wśród sprzymierzeńców Henryka Kłótnika, który podjął, nieudaną jak się okazało, próbę przejęcia władzy w Niemczech. Udział Haralda w intrydze musiał być na tyle znaczący, że rok później Otton II, po pokonaniu Henryka, wyprawił się do Danii.

Do udziału w wyprawie po stronie cesarza zmuszony został także Mściwój, teść naszego bohatera. Po pokonaniu umocnień w Danevirke armia cesarska wtargnęła do Jutlandii. Harald zdał sobie sprawę, że w bezpośredniej konfrontacji jest bez szans. Ceną za pokój był hołd i danina na rzecz cesarza oraz oddanie po raz kolejny Hedeby. Król Danii doczekał się okazji do rewanżu. Gdy w 983 r. wybuchło wielkie powstanie Słowian, Duńczycy odzyskali miasto. Opinie historyków o tym, że to Harald zainspirował Wieletów do walki, należy uznać za bezpodstawne, niemniej z pewnością król Danii nie spuszczał oka z tak ważnego dla niego regionu i potrafił umiejętnie wykorzystywać niepowodzenia Cesarstwa. 

Król Danii

Panowanie Haralda Sinozębego to czas konsolidacji ziem duńskich oraz wzrost znaczenia Danii w całym regionie. O rosnącej potędze dynastii świadczy między innymi zachowany do dziś kompleks w Jelling. Za jego twórcę można uznać Gorma Starego. Najpewniej za jego rządów ustawiono tam kamienną konstrukcję w kształcie łodzi, wyznaczającą zasięg całości kompleksu. W jej obrębie władca ten wystawił kamień runiczny poświęcony swojej żonie Thyrze.

Małżonka króla spoczęła po śmierci zapewne w kopcu, który od strony północnej wieńczył całość zespołu zabytków. W roku 958 lub 959 powiększono tzw. kopiec północny, w którym pochowany został Gorm. Po pewnym czasie Harald nakazał budowę kościoła w przestrzeni między obydwoma kopcami. Podejrzewa się, że król przeniósł do niego szczątki swoich rodziców.

Obok tamtejszego kościoła Harald nakazał ustawić kamień ze słynną inskrypcją, w której nie tylko upamiętnił Gorma i Thyrę, ale także oznajmił, że uczynił Duńczyków chrześcijanami. Deklaracja ta wiąże się najpewniej z wydarzeniami, do których doszło ok. 963 r. Wówczas to króla Danii nawiedził duchowny imieniem Poppon, który nakłonił Haralda do chrztu.

Badacze identyfikują dziś Poppona z Folkmarem, przyszłym arcybiskupem Kolonii, a jego misję widzą jako próbę zneutralizowania ewentualnego sojuszu króla Danii z buntującym się Wichmanem Billungiem, którą podjął arcybiskup koloński Bruno, brat Ottona I. Decyzja Haralda o chrzcie, podjęta zapewne jako wynik politycznej kalkulacji, szybko obrosła legendą. Króla przekonać miał cud, jaki wydarzył się w czasie wizyty Poppona – kapłan pomyślnie i bez szwanku przeszedł próbę ognia. Autorzy skandynawskich sag z kolei przekonywali, że Harald ochrzcił się pod przymusem, w wyniku przegranej wojny z cesarzem Ottonem II.

Chrzest miał zapewne służyć umacnianiu pozycji Harald nie tylko wobec sąsiadów, ale także własnych poddanych. Król umiejętnie konsolidował w swoim ręku władzę nad poszczególnymi regionami Danii, eliminując przy okazji lokalne elity.

Wśród tych ostatnich należy wymienić przede wszystkim panów z Lejre. Kompleks , którego byli właścicielami, nie pozostawia wątpliwości, że ich ambicje polityczne były nie mniejsze tych niż te, które wykazywał ród z Jelling. Temu służyła, zainicjowana ok. 980 r., budowa tzw. obozów trelleborskich, rozlokowanych w strategicznych częściach królestwa. Były one nie tylko lokalnymi centrami władzy królewskiej, ale swoim monumentalizmem miały świadczyły o potędze i potencjale króla.

Upadek

Koniec rządów Haralda Sinozębego w Danii przybrał dramatyczny przebieg. Przeciwko władzy króla powstał bunt, do którego przystąpili nie tylko możni, ale także syn Haralda Swen. Powodów buntu możemy się dziś jedynie domyślać.

Syn, być może, nie mógł doczekać się przejęcia władzy po ojcu, z kolei możni prawdopodobnie nie godzili się na dalsze wzmacnianie pozycji króla kosztem ich wpływów. O wydarzeniach tych informuje nas w pierwszej kolejności Adam z Bremy. Z jego przekazu wynika, że Harald podjął walkę z buntownikami, ale zmagania te zakończyły się nie tylko jego klęską, ale i poważnymi ranami. Harald musiał ratować się ucieczką. Schronienie znalazł w Wolinie, gdzie po kilku dniach zmarł z powodu odniesionych ran. Bunt miał miejsce ok. 986/87 r. i najpewniej był wynikiem niezgody części elit na centralizacyjne działania króla, które odbijały się kosztem ich wpływów i znaczenia. 

Literatura:

• Morawiec Jakub, „Dania. Początki państw”, Poznań 2019.
  

________________
Dr hab. prof UŚ Jakub Morawiec (ur. 1977 r.) historyk, pracuje w Zakładzie Historii Średniowiecza, Instytutu Historii, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w dziejach wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Autor książek, m.in.: „Knut Wielki. Król Anglii, Danii i Norwegii” (Kraków 2013); „Między poezją i polityką. Rozgrywki polityczne w Skandynawii XI wieku w świetle poezji ówczesnych skaldów” (Katowice 2016); „Dania. Początki Państw”, (Poznań 2019) oraz kilkudziesięciu artykułów publikowanych w czasopisamach polskich i zagranicznych.