Zobacz też

Geneza Uniwersytetów Ludowych, pomimo nazwy, nie jest związana z Polską Rzecząpospolitą Ludową. Początki tego rodzaju szkół sięgają znacznie dalej i związane są ze Skandynawią. Idea ta narodziła się ponad 150 lat temu w Danii, a twórcą wolnych szkół był Nikolai Frederik Severin Grundtvig. Swoje dzieło edukacyjne nazwał "Folkehøjskole". Głównym celem tych szkół nie było nadawanie tytułów czy dyplomów, lecz rozwijanie praktycznych umiejętności. Słuchacze i studenci mieli zdobywać umiejętności, które miały być przydatne w życiu codziennym.

Grundtvig zawsze podkreślał, że uniwersytet ludowy powinien stanowić "szkołę dla życia", skupiającą się nie na tytułach, dyplomach, egzaminach czy karierze, ale przede wszystkim na spełnieniu i twórczym życiu w społeczeństwie. Uważał, że istnieje dwuznaczność w naturze człowieka: z jednej strony dąży on do samorealizacji, rozwijania osobistej wolności, odkrywania i pielęgnowania swoich talentów, a z drugiej strony potrzebuje innych ludzi, współpracy i poczucia przynależności do wspólnoty.

W pedagogice uniwersytetów ludowych kładzie się nacisk na rozwój osobisty poprzez dialog, stawianie istotnych pytań oraz udział w warsztatach artystycznych i rękodziele. Ważnym aspektem jest również partnerstwo między nauczycielami a uczniami oraz obecność żywej mowy w procesie edukacyjnym. Uczenie się poprzez praktykę i pracę zespołową stanowi kolejny ważny element. Niezwykle istotnym elementem dla Grundtviga była również wspólna pieśń.

Polskie Uniwersytety Ludowe zaczynają się właśnie w Gnieźnie. Jeśli mowa o pedagogice preferowanej przez UL, to najważniejsze dla niej polskie osobowości to ks. Antoni Ludwiczak z Gniezna oraz Ignacy Solarz. To jednak w Dalkach gnieźnieńskich ruszył pierwszy UL w 1921 r.

Jeśli mielibyśmy mówić o znamienitych osobach, które ukończyły Uniwersytet Ludowy w Dalkach Gnieźnieńskich, zdecydowanie pierwszą myślą jest Stanisław Mikołajczyk, lider PSL i premier Rządu na Emigracji, także wicepremier i minister Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Po sfałszowanych wyborach w 1947 r. musiał uciekać z kraju. Osobę i znaczenie Mikołajczyka wspomina między innymi w swojej pracy na temat Uniwersytetów Ludowych dr Tomasz Maliszewski z Akademii Pomorskiej w Słupsku.

Po adaptacji budynku, dnia 4 października 1921 roku, Uniwersytet Ludowy w Dalkach został oficjalnie otwarty w obecności Prymasa Polski, Księdza Kardynała Edmunda Dalbora, przedstawicieli władz duchownych, parlamentarzystów, naukowców oraz pierwszych słuchaczy i ich rodzin. Był to pierwszy kurs męski w pierwszej wyższej szkole ludowej w odrodzonej Polsce. Kierownictwo tego innowacyjnego ośrodka, zgodnie z wcześniej ustalonymi założeniami programowymi, objął osobiście ksiądz Ludwiczak.

Ksiądz Ludwiczak, oprócz realizacji programu nauczania, zwracał równie dużą uwagę na działania wychowawcze. Uniwersytet Ludowy umożliwiał samorządność słuchaczy, wspólne zamieszkiwanie w internacie, współpracę z otoczeniem, wydawanie czasopisma przez słuchaczy oraz powołanie stowarzyszenia absolwentów o nazwie "Promień". Te działania były typowymi przykładami podejmowanych przez kierownika inicjatyw.

Treści programowe, zwłaszcza dotyczące języka ojczystego, historii powszechnej i ojczystej, również dostarczały wielu elementów wychowawczych. Ważnym aspektem placówki była podkreślana katolicka tożsamość oraz nauka społeczna Kościoła.

Dziś ulica, przy której stoi budynek Uniwersytetu Ludowego, nosi imię ks. Antoniego Ludwiczaka, co wydaje się być w pełni uzasadnione. Jarosław Mikołajczyk i Jakub Magrian z naszego Muzeum przypominają historię tej instytucji i budynku zamkniętą w fotografiach. To jednak temat zasługujący na szersze opracowanie.

Pocztówka Wydawnictwa Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu z około 1921-1939 r., ze zbiorów MPPP

Gmach gnieźnieńskiego Uniwersytetu Ludowego, mieszczącego się w latach 1921-1939 we wsi Dalki pod Gnieznem (obecnie w granicach Gniezna). Widok budynku od frontu.

Pocztówka fotograficzna Wydawnictwa Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu z około 1921-1939 r., ze zbiorów MPPP

Otwarcie Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem. Wykładowcy uczelni i jej założyciel, ks. Antoni Ludwiczak, przed gmachem gnieźnieńskiego Uniwersytetu Ludowego. Widok z lewej strony budynku, od frontu. Zdjęcie wykonano w dniu otwarcia, 5 października 1921 r.

Fotografia z około 1929-1939 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Park wokół budynku Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem. Fragment parku ze skrzyżowaniem ścieżek i okrągłym klombem na pierwszym planie. Fotografię wykonano z okna budynku uniwersytetu.

Fot. „Nowoczesna Fotografja” - Wiktor Nowicki, Gniezno, ul. Tumska 4, ze zbiorów MPPP

Zjazd byłych słuchaczek i słuchaczy Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem, 29 czerwca 1933 r. W pierwszym rzędzie, pośrodku, wśród wykładowców, siedzi ks. Antoni Ludwiczak, założyciel placówki. Fotografia wykonana 29 czerwca 1929 r. 

Fotografia z 1932 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Sala wykładowa Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem. Słuchaczki kursu podczas zajęć. Z tyłu widoczne kaloryfery, co dowodzi, że budynek był wyposażony w centralne ogrzewanie.

Fotografia z 1932 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Grupa słuchaczek Uniwersytetu Ludowego w Dalkach podczas zajęć gimnastycznych na terenie parku.

Fotografia z 1933 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Trzej słuchacze Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem, pozują na ślizgawce, odbywającej się zimą, na zamarzniętym Jeziorze Jelonek w Gnieźnie. W tle - budynki, znajdującego się wówczas przy północnym brzegu jeziora, kompleksu restauracyjno-rekreacyjnego "Wenecja", należącego do Stanisława Berchieta, z charakterystyczną krytą promenadą i przystanią dla łodzi. W głębi - katedra archidiecezjalna.

Fotografia wykonana 20 grudnia 1932 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Grupa słuchaczy Uniwersytetu Ludowego i dwaj wykładowcy uczelni, sfotografowani z jej założycielem, ks. Antonim Ludwiczakiem, podczas jego powitania po powrocie z Poznania, po ustąpieniu bliżej nieokreślonej epidemii, przypuszczalnie szalejącej wówczas w Gnieźnie (określanej mianem "żółtego niebezpieczeństwa"). Zdjęcie wykonano przed wejściem do budynku.

Pismo ze zbiorów MPPP

Pismo dyrekcji Uniwersytetu Ludowego, dotyczące terminów kursów żeńskich w Uniwersytecie Ludowym Towarzystwa Czytelni Ludowych w Dalkach pod Gnieznem i Odolanowie Wielkopolskim, organizowanych od 4 maja do 31 sierpnia 1933 r., ogólnej tematyki i zasad uczestnictwa w nich osób zainteresowanych. Uczono około 20 przedmiotów. Zajęcia prowadzili nauczyciele gnieźnieńskich szkół średnich, odbywały się też wykłady pracowników naukowych Uniwersytetu Poznańskiego.

Fot. Zakład Artystyczno-Fotograficzny Jana Jeśmontowicza w Gnieźnie, Mickiewicza 6, ze zbiorów MPPP

Ks. Antoni Ludwiczak, twórca Uniwersytetów Ludowych, zakładanych w okresie międzywojennym przez Towarzystwa Czytelni Ludowych na wzór podobnych, duńskich placówek. Fotografia z 1921 r. 

Fotografia z około 1930-1939 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Grupa słuchaczek i słuchaczy Uniwersytetu Ludowego w Dalkach pod Gnieznem, pozująca do pamiątkowej fotografii przed budynkiem uczelni, na tarasie od strony parku i wokół niego. W pierwszym rzędzie, pośrodku, siedzi ks. Antoni Ludwiczak.

Fotografia z 1932 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP

Grupa słuchaczek Uniwersytetu Ludowego w Dalkach podczas zajęć gimnastycznych na terenie parku otaczającego budynek uniwersytetu. W głębi, między drzewami, częściowo widoczna tylna elewacja budynku uczelni.

Fotografia z archiwum rodziny Mikołajczyków

Absolwent UL w Dalkach, premier Stanisław Mikołajczyk, po ucieczce z Polski, po sfałszowanych wyborach w 1947 r.

Jakub Magrian
Jarosław Mikołajczyk