Kolejną ulicą, której przyglądamy się dzięki archiwalnym zdjęciom Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie jest ulica Łaskiego. To nad nią góruje katedra i pomnik Bolesława Chrobrego, czyli to, co z Gnieznem kojarzymy się najbardziej. Niech fotografia przeniesie nas w tamte czasy...

Pocztówka fotograficzna Krajowej Agencji Wydawniczej z 1986 r., fot. Leszek Surowiec, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Widok gnieźnieńskiej archikatedry od strony południowo-zachodniej, ze skrzyżowaniem ulic: Tumskiej (pośrodku), Kolegiaty (po prawej stronie katedry), św. Wojciecha (po prawej, na skraju) oraz Łaskiego (po lewej stronie katedry). Przed katedrą stoi już, zrekonstruowany i odsłonięty rok wcześniej, pomnik Bolesława Chrobrego. Po prawej, na Górze Lecha, widoczne zrekonstruowana w 1975 r. XVIII-wieczna dzwonnica i w głębi – kościół kolegiacki pw. św. Jerzego.

Pocztówka fotograficzna pochodząca z albumu „Katedra Gnieźnieńska”, wydanego w 1992 r. przez Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum, z fotografiami Wacława Górskiego i Bogusza Steinborna, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Pomnik Bolesława Chrobrego przed archikatedrą gnieźnieńską, odsłonięty 9 maja 1985 r. Stanowi wykonaną przez Jerzego Sobocińskiego rekonstrukcję oryginalnego monumentu dłuta Marcina Rożka z 1929 r. W tle przyziemie południowej wieży i kruchta z portalem wejściowym do katedry.

Fotografia z około 1929–1939 r., autor nieznany. Ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Czterej mężczyźni pozują na tle pomnika Bolesława Chrobrego. Pomnik, dłuta Marcina Rożka, odsłonięty 30 maja 1929 r. przed archikatedrą gnieźnieńską od strony ul. Łaskiego, został zniszczony przez niemieckich okupantów w 1940 r. W tle, częściowo widoczna, katedra.

Fotografia wykonana w kwietniu 1929 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Prace przy montażu pomnika Bolesława Chrobrego przed archikatedrą w Gnieźnie. Moment wyładowywania posągu z ciężarówki, przed ustawieniem go na cokole, widocznym z lewej. Rzeźbę przywieziono z warszawskiej odlewni przy ul. Hożej. Pierwszy z lewej, w kapeluszu i z laską w ręce – prezydent miasta Leon Barciszewski, wizytujący miejsce budowy. Odsłonięcia monumentu dokonał 30 maja 1929 r. prezydent RP Ignacy Mościcki. Zniszczony w 1940 r. przez hitlerowców pomnik zrekonstruowano w 1985 r.

Fotografia wykonana w 1935 r. przez zakład fotograficzny Stanisława Bireckiego FOTO „Psyche” w Gnieźnie, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Widok z północno-zachodniego brzegu jeziora Jelonek w kierunku obecnej ul. Łaskiego (wówczas część ul. Poznańskiej, do 1918 r. pod nazwą Posenerstrasse). Pośrodku, na drugim planie, widoczna katedra archidiecezjalna. Na pierwszym planie domy nad brzegiem jeziora, obecnie nieistniejące.

Pocztówka fotograficzna z około 1907–1918 r. wydana przez zakład fotograficzny K. Graneckiego w Gnieźnie, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Widok z północno-zachodniego brzegu jeziora Jelonek w kierunku obecnej ul. Łaskiego (wówczas część ul. Poznańskiej, do 1918 r. pod nazwą Posenerstrasse). Po lewej, na drugim planie, widoczna katedra archidiecezjalna. Na pierwszym planie, po prawej, młyn parowy, który w latach 1870–1920 należał do Jana i Piotra Kratochwilów.

Fotografia z 1940 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Fotografia z niemieckiej parady w 1940 r. w Gnieźnie. Widok z okna pałacu arcybiskupiego, przy obecnej ul. Łaskiego (wówczas część ul. Poznańskiej), zajętego przez niemiecką komendanturę miasta. Widoczny plac przed katedrą, na którym odbywa się nazistowski wiec poprzedzający defiladę z udziałem oddziałów Wehrmachtu i SS. Sprzed katedry zniknął już pomnik Chrobrego, wyburzony w styczniu–lutym 1940 r.

Fotografia z 1940 r., autor nieznany. Ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Fotografia z nieustalonej niemieckiej defilady w 1940 r. w Gnieźnie, wcielonym wówczas wraz z całą Wielkopolską do III Rzeszy w ramach tzw. Warthegau (Kraju Warty). Skrzyżowanie obecnej ul. Łaskiego (wówczas część ul. Poznańskiej) z ul. Tumską, którą maszeruje oddział Wehrmachtu. W tłumie zgromadzonych z okazji parady Niemców, na pierwszym planie, oddział Allgemeine SS – istniejącej w ramach tej organizacji, ogólnej formacji politycznej dostarczającej kadr wojskom SS (Waffen SS) oraz aparatowi bezpieczeństwa i represji (gestapo i SD). Zdjęcie wykonano od strony pałacu prymasowskiego, zajmowanego w czasie II wojny światowej przez niemiecką komendanturę miasta.

Pocztówka fotograficzna, kolorowana, z około 1900–1907 r., wydana przez Friedricha Ebbecke z Gniezna, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Zachodnia część Gniezna, z cmentarzem i kościołem pw. św. św. Piotra i Pawła (na wzgórzu) przy skrzyżowaniu obecnych ulic Poznańskiej (wówczas Posenerstrasse; niewidoczna, za domami), Kłeckoskiej (wówczas Kletzkoerstrasse; z lewej strony wzgórza cmentarnego) i Powstańców Wielkopolskich (wówczas Exinerstrasse; u stóp wzgórza). Zabudowa ulic widocznych na zdjęciu to rejon zwany w Gnieźnie Kcyńską Łatą. W końcu lat 70. XX w. została niemal całkowicie zlikwidowana w związku z budową Trasy Zjazdu Gnieźnieńskiego, stanowiącej część Drogi Krajowej 5, biegnącej dziś w tym miejscu i obejmującej ul. Poznańską.

Pocztówka fotograficzna z około 1940–1944 r. wydana przez Adolfa Treuguta z Gniezna, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Obecna ul. Łaskiego w Gnieźnie (wówczas część ul. Poznańskiej, w czasie II wojny światowej przemianowanej przez okupantów na Posenerstrasse), z budynkami kurii naprzeciwko katedry, zajętymi przez niemieckie władze okupacyjne jako siedziba komendantury miasta. Na pierwszym planie ogród kanonii proboszcza katedry, przyległy do jej budynku (Łaskiego 9). Za nim, wzniesiona w 1937 r. przez bp. Antoniego Laubitza, niedoszła siedziba Muzeum Archidiecezjalnego (Łaskiego 11). Muzeum powstało ostatecznie w 1989 r. w budynku wikariatów na Górze Lecha. Budynek przy ul. Łaskiego 11 obecnie pełni funkcję biura parafii katedralnej.

Pocztówka fotograficzna, kolorowana, z około 1900–1904 r. wydana przez Bruno Scholza z Wrocławia, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Widok na katedrę archidiecezjalną i budynki przy obecnej ul. Łaskiego (wówczas część Posenerstrasse) z zachodniego brzegu jeziora Jelonek. Widoczne na pierwszym planie, po lewej, domy wzdłuż Posenerstrasse (obecnej ul. Poznańskiej), z działkami dochodzącymi do samej wody, istniały jeszcze w latach 40. XX w.

Pocztówka wydawnictwa Soft Art z 2000 r., projekt graficzny Marek Sołtys, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Akwarela przedstawiająca fragment ul. Łaskiego. Po lewej widoczny dawny pałac arcybiskupi. Budynek powstał na początku XIX w. Po wybudowaniu w 1830 r. nowej siedziby metropolitów gnieźnieńskich służył jako sufragania, czyli siedziba sufraganów gnieźnieńskich (biskupów pomocniczych). Wejście do pałacu przebudowano w latach 30. XX w. W głębi widoczna archikatedra gnieźnieńska.

Fotografia z 26 sierpnia 1919 r., autor nieznany, ze zbiorów MPPP w Gnieźnie

Uroczystości pierwszego zjazdu biskupów polskich u grobu św. Wojciecha w Gnieźnie w dniach 26–30 sierpnia 1919 r. Na fotografii widoczni prymas Edmund Dalbor i nuncjusz papieski Achille Ratti, przejeżdżający ul. Lecha 26 sierpnia 1919 r. Powóz, wiozący obu dostojników, wjeżdża w zakręt na wysokości skrzyżowania ul. Lecha z ul. Chrobrego i ówczesną ul. Koszarową (obecnie Sobieskiego). Towarzyszy mu asysta 17. pułku ułanów wielkopolskich.

Jakub Magrian