Kolejny artykuł złożony ze zdjęć starego Gniezna. Zdjęcia wybrał Jakub Magrian z pracowni naukowej Muzeum Początków Państwa Polskiego. Prezentują one przede wszystkim panoramy z gnieźnieńskich punktów widokowych. Właściwie, dzięki nim, możemy zaprosić w podróż nad dachami Gniezna. Podróż ta jest jednocześnie wyprawą do czasów minionych. Wielu z prezentowanych budowli nie ma już w przestrzeni Miasteczka. Proponujemy wiec starym Gnieźniakom zabawę, a turystom spojrzenie na Gniezno z dystansem.

1. Pocztówka z około 1950-1953 r., wykonana i emitowana przez zakład fotograficzny J. Urbana. Skrzyżowanie ulic: Dąbrówki, Łaskiego i 3 Maja. Widok od strony południowo-zachodniej. Na pierwszym planie - wysepka z klombem i ustawioną pośrodku donicą z paprocią, popularną ozdobą skwerów i parków w Polsce wczesnych powojennych dekad. Wysepka powstała po likwidacji na początku lat 50. XX w., znajdującej się uprzednio w tym miejscu, secesyjnej fontanny z przełomu XIX i XX w.,  zwanej przez mieszkańców "Źródełkiem Trojga Dzieci”. Na drugim planie - narożny budynek o nr Dąbrówki 15, mieszczący w latach 1927-1939 oddział Fabryki Wódek i Likierów Bolesława Kasprowicza. Za nim, częściowo widoczny, dom o nr 3 Maja 1. W głębi, po prawej, na rogu obecnych ulic: 3 Maja i Wyszyńskiego (wówczas - część ul. Roosevelta) widoczny kościół p. w. Św. Michała Archanioła.

2. Fotografia z 1939 r., autorstwa Wiktora Nowickiego z Gniezna. Widok ul. Chrobrego w Gnieźnie od skrzyżowania z ul. Mieszka I (ówczesną – Mieczysława) w kierunku Rynku, w tle - katedra. Ponad dachami kamienic, po prawej stronie widoczny częściowo kościół Wniebowzięcia NMP. W kamienicy o numerze Chrobrego 5 (czwarta od prawej) mieścił się wówczas firmowy sklep Fabryki Cukrów i Czekolady „Lukullus”.

3. Fotografia z 1921 r. nieznanego autora, przedstawiająca członków loży honorowej Gnieźnieńskiego Klubu Kręglarzy. Klub Kręglarzy którą założony w 1920 r. był jedną z pierwszych organizacji sportowych w Gnieźnie.

4. Fotografia nieznanego autora z około 1906-1930 r., ukazująca witrynę zakładu Józefa Lierscha, zegarmistrza i złotnika, przy ul. Chrobrego. Józef Liersch w latach 1899-1905 uczył się zawodu w zakładzie zegarmistrzowskim Carla Krügera w Gnieźnie przy ul. Farnej 8. Papiery mistrza otrzymał w 1906 r. Własną firmę otworzył już w 1906 r. Firma nosiła nazwę: Józef Liersch, Gniezno, Chrobrego 39, Zakład Zegarmistrzowsko-Złotniczy. Optyka i Radio. Rok założenia 1906. Reklamował się także: Józef Liersch, ul. Fryderykowska 17, sprzedaż  lamp elektrycznych, gramofonów i płyt oraz ich reperacje.

5. Zdjęcie z około 1890-1898 r., z serii widoków ówczesnego Gniezna (nr 1657), wydanych przez księgarza i antykwariusza, Albina Johansmanna. Północna strona prezbiterium katedry archidiecezjalnej, z częścią barokowych stalli, z 1721 r., z toruńskiej pracowni Kinasta. Dnia 23.01.1945 r. spadające elementy dachu świątyni, płonącego po jej ostrzelaniu przez czołgistów Armii Czerwonej, zniszczyły je bezpowrotnie.  

6. Fotografia z lat 90.XX w. Skrzyżowanie obecnych ulic: Dąbrówki i Łubieńskiego (wówczas – Wilhelmstrasse i Poststrasse – na odcinku od Dąbrówki do Chrobrego czyli Lindenstrasse). Z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta Gniezna, na skrzyżowaniu około 1900 r. ustawiono fontannę zwaną „Źródełkiem Trojga Dzieci”, ozdobioną trzema figurami młodych trytonów. Stała na niewielkim skwerze, pośrodku klombu. Rozebrana po 1954 r. Z prawej widoczny okazały budynek stojący u zbiegu ulic Wilhelmowskiej i Pocztowej (obecnie Dąbrówki i Łubieńskiego). Do dzisiaj jego fasada nie uległa zmianie.

7. Zdjęcie wykonane między 1919 a 1926 r. w zakładzie fotograficznym braci Mieczysława i Franciszka Sawickich, przy ul. Lecha 1 w Gnieźnie. Ukazuje Józefa Lierscha (na zdjęciu - z prawej) w towarzystwie jednego z przyjaciół, raczących się piwem, zapewne z któregoś z gnieźnieńskich browarów. Józef Liersch prowadził w latach 1906-1945 zakład zegarmistrzowsko-złotniczy przy ul. Chrobrego 39 w Gnieźnie.

8. Pocztówka z około 1910-1914 r. Sala jadalna w kasynie oficerskim niemieckiego 49 pułku piechoty, w jego koszarach w Gnieźnie,  znajdujących się u zbiegu obecnych ulic: Sobieskiego i Chrobrego (wówczas – Kasernerstrasse i Lindenstrasse).

9. Fotografia niemiecka nieznanego autora, powstała między latem 1941 r. a wrześniem 1944 r. Widok z południowej wieży katedry na część Gniezna zwaną Grzybowem – od dawnej osady, należącej do klasztoru bożogrobców przy kościele Św. Jana (widoczny pośrodku zdjęcia). Na zdjęciu ulice: Św. Wojciecha (centralnie), zakręt ul. Św. Jana (w 1939 r. – bp. Laubitza) i część ul.  Franciszkańskiej (z prawej).

10. Fotografia niemiecka nieznanego autora, powstała między latem 1941 r. a wrześniem 1944 r. Widok na część Gniezna nad Jeziorem Jelonek, tzw. Wenecję, z południowej wieży katedry. Na pierwszym planie i z lewej – ul. Jeziorna. Pośrodku - budynki Garbarni Wielkopolskiej, należącej do rodziny Rogowskich, w czasie II wojny światowej zajętej przez Niemców na magazyny wojskowe, zburzonej w l. 50-80 XX w.

11. Fotografia niemiecka nieznanego autora, powstała między latem 1941 r. a wrześniem 1944 r. Widok zachodniej części Gniezna z południowej wieży katedry, ze skrzyżowaniem obecnych ulic: Łaskiego (na pierwszym planie, po lewej), Poznańskiej (w głębi, po lewej; w jej skład wchodziła wówczas dzisiejsza ul. Łaskiego), Kłeckoskiej (pośrodku) i Powstańców Wielkopolskich (wówczas – Kcyńskiej, po prawej).

12. Fotografia niemiecka nieznanego autora, powstała między latem 1941 r. a wrześniem 1944 r. Widok z południowej wieży katedry na centrum Gniezna, z ulicami: Tumską, Rynek i część ul.  Chrobrego (ciąg po lewej). Dobrze widoczny gmach Hotelu Centralnego na rogu ulic: Chrobrego i Mieczysława (obecnie Mieszka I) dowodzi, że zdjęcie powstało po rozbiórce przez Niemców stojącej naprzeciw niego synagogi.

13. Fotografia autorstwa Albina Johansmanna z Gniezna, z 1897 r. Widok Kasernerstrasse (obecnej ul. Sobieskiego) i narożnika Lindenstrasse (obecnej ul. Chrobrego) w Gnieźnie, z kompleksem koszar niemieckiego 49 pułku piechoty. Z ukazanej na zdjęciu zabudowy przetrwała jedna kamienica (druga od prawej) oraz dwa bloki koszarowe. Blok koszar przy Chrobrego i narożne domy zniszczył nalot w 1939 r.

Jakub Magrian
Jarosław Mikołajczyk